Bileşikler ve Formülleri

E. BİLEŞİKLER ve FORMÜLLERİ

Bilinen yaklaşık 120 çeşit element vardır. Bu elementlerin yaklaşık % 90 ‘ı tabiatta bulunur. Geri kalanı ise laboratuvar şartlarında yapay olarak elde edilen elementlerdir. Ancak bugün bilinen yaklaşık 30 milyon bileşik vardır. Buna göre günümüzdeki bileşik tanımını ve bileşikllerin özelliklerini belirtelim.

Farklı elementlerin belirli oranlarda birayara gelerek kendi özelliklerini kaybederek oluşturdukları yeni maddelere bileşik denir.

• Bileşikler en az iki çeşit element içerirler.
• Bileşikteki elementlerin oranları bellidir.
• Bu nedenle her bileşiğin bir formülü vardır.
• Bileşiği oluşturan elementler kendi özelliklerini kaybederler.
• Bileşikler içerdikleri elementlerden farklı kimyasal özellikler gösterir.
• Bileşikler kimyasal değişimler sonucunda farklı bileşiklere ya da elementlerine ayrılabilir.
• Bileşikler, atomları arasında iyonik bağ bulunanlar iyon yapılı bileşikler, atomları arasında kovalent bağ olanlar ise molekül yapılı bileşikler olarak sınıflandırılır.

* İyon yapılı bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletirken, molekül yapılı bileşiklerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletmez.

* İyonik yapılı bileşikler suda iyonlarına ayrılarak çözünürler. Molekül yapılı bileşikler ise suda molekül halinde yani parçalanmadan çözünürler.

1. Bileşikler ve Kullanım Alanları

Günlük hayatta da kullandığımız bazı bileşikler ve kullanım alanlarım :

a. Yemek Tuzu ( NaCl )

Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. İnsan dahil tüm canlıların besin kaynaklarından olan tuz, ticari bakımdan da önemli bir maddedir. Dünyanın her yerinde rastlanabilen sofra tuzu tarih boyunca önemli bir ihtiyaç ve ticaret maddesi olmuştur. Besin maddesi olması dışında tuz dericilikte, hayvan besiciliğinde, su yumuşatma sistemlerinde ve kimya sanayisinde yaygın olarak kullanılır.

b. Kostik ( Sodyum Hidroksit ) ( NaOH )

Beyaz renkte nem çekici bir maddedir. Suda kolaylıkla çözünür ve yumuşak, kaygan ve sabun hissi veren bir çözelti oluşturur. İnsan dokusuna kaşındırıcı bir etkisi vardır. Sodyum hidroksit, laboratuvarda Karbondioksit ( CO2 ) gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır. Endüstride bir çok kimyasal maddenin yapımında yapay ipek, sabun, kâğıt, boya, deterjan endüstrisinde ve petrol rafinelerinde kullanılır.

c. Su ( H2O )

Su, bilinen tüm yaşam formları için gerekli olan tatsız ve kokusuz bir maddedir. Su, canlıların yaşaması için hayati bir öneme sahiptir. Canlıların yapısındaki hemen tüm olayların mekanizmasında suyun hayati önemi vardır. Çok iyi bir çözücü olması nedeniyle endüstride de sayısız kullanım alanı vardır.

d. Amonyak ( NH3 )

Amonyak, azot ( N ) ve hidrojenden ( H ) oluşan renksiz ve kötü kokulu bir gazdır. Kimyasal formülü NH3 ‘tür. Azot içeren bir gübre, ilaç, boya, parfüm gibi maddelerin sentezlenmesinde kullanılır. Amonyak vücut için çok tehlikeli bir maddedir. 2-3 damlası insanı komaya sokabilir. Bundan dolayı kullanılırken çok dikkat edilmesi gerekir.

e. Karbondioksit ( CO2 )

Karbondioksit, kovalent bağlı bir karbon ve iki oksijen atomundan oluşan moleküle sahip, normal koşullarda gaz halinde bulunan bir bileşiktir. Renk ve kokusu yoktur. Formülü CO2 şeklinde olup karbon içeren besin maddelerin metabolize edilmesi sonucu meydana gelen bir üründür. Solunumdaki yeri açısından hayati önem arz eder. Bitkiler gündüz CO2 alır, O2 verirler. gece ise O2 alır, CO2 verirler. CO2 yangın söndürme aracında da kullanılır. Bugün birçok yerde bulunması mecburi olan bu araçların aslını basınçla doldurulmuş CO2 meydana getirir.

f. Kükrtdioksit ( SO2 )

SO2, renksiz, keskin kokulu bir gaz olup kömür, fuel-oil gibi kükürt içeren yakıtların yanması sırasında, metal ergitme işlemleri ve diğer endüstriyel üretimler sonucu oluşur. Ana kaynakları, termik santraller ve endüstriyel kazanlardır. Tehlikeli ve hava kirliliğine neden olan bir gazdır. Asit yağmurlarına neden olur. Ayrıca şeker endüstrisinde önemli bir kullanım alanı vardır.

g. Şeker ( C6H12O6 )

   Besin maddelerinde bulunan ve vücudun temel ihtiyaçlarından olan maddedir. Hücreler onu bir enerji kaynağı ve metabolik reaksiyonlarda bir ara ürün olarak kullanırlar.

h. Hidrojen Klorür ( HCl )

   Hidrojen klorür ( HCl ), hidrojen ( H ) ve klor ( Cl ) elementlerinden oluşan, oda sıcaklığında ve oda basıncında gaz halinde bulunan bir bileşiktir. Higrojen klorür ( Hidroklorik asit ) insan midesindeki, sindirimi sağlayan sularda da bulunur. Derişik hidroklorik asit ise deride yanıklara ve iltihaplara neden olur. Ayrıca seyreltik çözeltileri ( tuz ruhu ) temzlik maddesi olarak kullanılır.

2. Bileşik Formülleri

Her bileşiğin atomları arasında belirli bir oran olduğundan, bu oranı belirten formülleri vardır.

• Su bileşiğinin oluşması sırasında 1 tane O atomu farklı 2 tane H atomu ile bağ oluşturduğundan molekül formülü H2O olur.
• Karbondioksit bileşiğinin oluşması için 1 tane C atomu farklı 2 tane O atomu ile bağ oluşturduğundan molekül formülü CO2 olur.
• Amonyak bileşiğinin oluşması için 1 tane N atomu 3 farklı H atomu ile bağ oluşturduğundan molekül dormülü NH3 olur.
• C2H5O6 bileşiğinde, molekülü oluşturan atomlar 2 tane C atomu, 6 tane H atomu ve 1 tane O atomudur.

Her bileşiğin formülüne yani içerdiği atom sayılarına göre sistematik bir adı ya da özel adı vardır.

Çok bilinen ve kullanılan bazı bileşiklerin formülleri ve isimleri :